Ontleden, waar heb dat nou voor nodig

Het mooie artikel van Jimmy van Rijt in Levende Talen Magazine Effecten van semantisch georiënteerd grammaticaonderwijs op het redekundig ontleden van brugklasleerlingen spookte al twee jaar in mijn hoofd. Deze week ben ik er eens voor gaan zitten en ik heb zijn werkwijze geïntegreerd in BruutTAAL.
Een paar jaar geleden stuitte ik op de Taalprof, en zijn grammaticabenadering haalde mij uit het ontleden-is-nergens-goed-voorkamp, want voorheen hing ik de gedachte aan dat die vreemdetalenleraren hun eigen stoep maar moesten vegen.
Inmiddels ben ik vaak met taalbeschouwing bezig om leerlingen inzicht te laten krijgen in taalstructuren. De 1-, 2- en 3-plaatsigewerkwoordendidactiek om inzicht te ontwikkelen in de functie van zinsdelen past daar prima in.

Lesbeschrijving

Met deze powerpoint maak je leerlingen duidelijk waarom inzicht in een zin je kan helpen bij begrijpend lezen en bij het goed toepassen van voornaamwoorden en naamvallen (in het Nederlands en in de vreemdetalen). Dit is een klassikale les waarin je leerlingen zinnen laat maken met behulp van de plaatjes. Leerlingen moeten zo doorkrijgen wat het concept van zinsbouw is: we combineren betekenissen, het werkwoord (de handeling) organiseert de verhoudingen: Iemand die handelt, iemand die de handeling ondergaat en een ontvanger. Werkwoorden zijn in dezen leidend.

• Bij de eerste serie plaatjes laat je leerlingen zinnen maken met een werkwoord(elijk gezegde) én een nominale constituent, een zelfstandigheid. De plaatjes hebben allemaal een bekendheid. Leerlingen zullen daardoor gemakkelijk beginnen met de naam. De zin bestaat dus uit twee zinsdelen.
• Bij de tweede serie moeten de zinnen uit 3 zinsdelen bestaan: handeling, degene die handelt en het directe object. LET OP: GEEN VOORZETSELS, het hele idee van naamvallen/zinsdelen is namelijk dat je zonder voorzetsels betekenis toevoegt: de functie.
• De derde serie vraagt om zinnen met 4 zinsdelen, het indirecte object komt erbij.WEER GEEN VOORZETSELS. Soms duurt het lang voordat leerlingen in de gaten hebben dat je door het meewerkend voorwerp meteen na de pv te zetten het voorzetsel weg kunt laten. De zin Ronaldo pakt Messi de bal af  illustreert duidelijk het "negatieve ontvangen". Bij het laatste plaatje kun je de twee varianten van het meewerkend voorwerp oproepen.

Als dit helder is, gaan leerlingen de werkwoorden van dit kopieervel (even kopiëren, lamineren en verknippen kun je er weer tijden mee vooruit) op zijn Taalprofs onderverdelen in 3 groepen: werkwoorden die bij voorkeur 1, 2 of 3 plaatsen uitdelen. 

Klassikale bespreking waarin je leerlingen voorbeeldzinnen laat produceren zorgt voor een adequate verwerking.

In het genoemde artikel vind je mooie zinnen, die je leerlingen na deze les soepeltjes ontleden.

Jimmy, bedankt.

Leraren Nederlands verlagen examenscore met één vol punt!

Verzorgd taalgebruik, ik geniet ervan. Zorgvuldig formuleren is voor mij een tweede natuur. Daarmee onderscheid ik me van een groot deel van de Nederlandse bevolking. 2F'ers zorgen ervoor dat ze begrepen worden, 3F'ers schrijven foutloos, 4F'ers kunnen complexe onderwerpen aan en schrijven geen onzin. Na hun eindexamen zijn ze echter allemaal nog taalbeginners, ze moeten nog een eigen stijl ontwikkelen door veel taal te proeven en te produceren.
In zijn oneindige wijsheid heeft nu de staatssecretaris besloten dat leraren Nederlands bij het eindexamen LEESvaardigheid voor "incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik maximaal 4 scorepunten in mindering moeten gaan brengen."
Realiseert Dekker zich dat leraren Nederlands in functie in het citaat uit de Septembermededeling hierboven twee keer de rode pen hadden gepakt? (Is een incorrecte formulering geen onjuist taalgebruik? en een cijfer als 4 schrijf je in letters). Wij kennen best veel regels en als je tegen ons zegt dat we fouten moeten zoeken dan vinden we ze, met gemak en overal.
Ik ben tot nu toe nog geen deskundige tegengekomen -inderdaad de staatssecretaris is er geen- die het verstandig vindt om spel- en formuleerfouten te bestraffen tijdens het examen leesvaardigheid. Spel- en formuleervaardigheid zitten in het schoolexamen, en wij -deskundigen- kunnen daar prima mee uit de voeten.
Fatsoen
Zouden bewindslieden denken dat zij zelf correct Nederlands spreken en schrijven? Moet haast wel. (Nog eentje?)
Het zit niet in mijn natuur om mensen aan te spreken op taalfouten. Ik vind dat onbeschoft. Maar als de taalfoutist zich voorstaat op eigen taalkwaliteit of beroepscommunicator is, vraagt hij erom.

Voor de staatssecretaris heb ik wel een andere tip om taalfatsoen te bevorderen, hij heeft immers ook de media in zijn portefeuille. Een avondje ondertitels en voice-overs levert bakken formuleerfouten op. Beboet iedere fout en gebruik het geld dat binnenstroomt voor een werkgroep met deskundigen die zich eens gaat buigen over het examen Nederlands. Voor de duidelijkheid: daar mag best schrijfvaardigheid in (en als je het helemaal goed wilt doen dan wordt dat een dossier), alleen niet tijdens een leestoets, want die 4 scorepunten halen we eraf, met gemak.